Teodozy Pieczerski (Fieodosij Pieczerskij). Urodził się około r. 1029 w
miejscowości, którą żywotopisarz zwie Wasylewem lub Wasylkowem, dodając, że od
Kijowa dzieli ją 50 wiorst. W młodości usiłował pielgrzymować do Ziemi Świętej,
następnie zaś praktykował ten rodzaj upokorzeń, który w ascezie ruskiej nazywa
się jurodstwem - stał się głupim dla Chrystusa. Mimo protestów matki przylgnął
w końcu (1055-) do grupy mnichów zgromadzonych przez Antoniego w Ławrze pod
Kijowem, zwanej później Ławrą Pieczerską. Tam też otrzymał tonsurę, później zaś
święcenia kapłańskie.
Gdy Antoni usunął się na powrót do samotni, a
naznaczonego przezeń następcę, Warlaama, książę Izasław zabrał na przełożonego
do nowego klasztoru Św. Dymitra, ihumenem w Ławrze został Teodozy. Za jego rządów
ośrodek rozwinął się nadzwyczajnie: wzrósł w liczbę, rozbudował się wokół grot,
wzniósł cerkiew pod wezwaniem Zaśnięcia Najśw. Marii Panny. Najważniejszym
bodaj dziełem Teodozego było jednak zaprowadzenie w Ławrze i rozpowszechnienie
poprzez nią reguły św. Teodora Studyty, ściślej mówiąc, tej jej wersji, którą
zawdzięczamy patriarsze konstantynopolitańskiemu, Aleksemu Studycie
(1025-1043). Miało to olbrzymi wpływ na dalszy rozwój życia zakonnego na Rusi.
Stąd niektórzy - nie bez pewnej przesady - nazwali Teodozego Benedyktem ruskim.
Nie wiemy dokładnie, jaką rolę odegrał on w kształtowaniu się spraw publicznych
i polityki dynastycznej młodego państwa. Listy do księcia Izasława uchodzą za
produkt XII stulecia. Wiadomo jednak, że popadł w konflikt najpierw z samym
Izasławem (1069), a potem z księciem Światosławem (1073), którego przez pewien
czas traktował jako uzurpatora. Pod koniec życia stosunki między księciem a
klasztorem i jego ihumenem uległy prawdopodobnie poprawie. Teodozy zmarły 3
maja 1074 r. Według
Powieści lat minionych, w r. 1091 przeniesiono
uroczyście jego szczątki do cerkwi Zaśnięcia, a więc dokonano swego rodzaju
translacji. W r. 1108 wpisano go do synodikonu (księgi liturgicznej), co było
równoznaczne z kanonizacją. Najbardziej jednak do utrwalenia czci Teodozego
przyczynił się zapewne autor wczesnego żywota, mnich z Ławry, który uważa się
za ucznia Teodozego i który znany jest w historiografii pod imieniem Nestora.
Teodozy czczony był zawsze w Kościele greckokatolickim. Jego wspomnienie
znalazło się również w nowym Martyrologium Rzymskim (3 maj).
